GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP CỦA TRỌNG TÀI VỚI CÁC TRANH CHẤP  LIÊN QUAN ĐẾN ĐẤT ĐAI THEO LUẬT ĐẤT ĐAI NĂM 2024

Một trong những điểm mới của Luật đất đai 2024 (có hiệu lực từ ngày 01/8/2024) là ghi nhận Trọng tài thương mại Việt Nam được tham gia giải quyết tranh chấp đất đai. So với Luật đất đai năm 2013, Luật Đất đai 2024 đã quy định minh thị tại Điều 236, cụ thể tại khoản 5 quy định: “Tranh chấp giữa các bên phát sinh từ hoạt động thương mại liên quan đến đất đai do Tòa án giải quyết theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự hoặc do Trọng tài thương mại Việt Nam giải quyết theo quy định của pháp luật về trọng tài thương mại.”. Sự ghi nhận này của Luật Đất đai 2024 có thể được coi là một bước tiến lớn về giải quyết tranh chấp liên quan đến đất đai.

Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp (tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết bằng trọng tài theo quy định tại Điều 2 Luật Trọng tài thương mại 2010) do các bên thoả thuận và được tiến hành theo quy định của Luật Trọng tài thương mại 2010.

Giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài là một phương thức có thể được sử dụng thay thế cho phương thức giải quyết tranh chấp truyền thống bằng Tòa án và có nhiều ưu điểm so với giải quyết tranh chấp thông qua hệ thống Tòa án, như thủ tục đơn giản, linh hoạt theo thỏa thuận của các bên giúp giải quyết tranh chấp nhanh chóng. Khi giải quyết tranh chấp bằng trọng tài, hồ sơ hoàn toàn được bảo mật giúp Doanh nghiệp giữ bí mật được các thông tin tranh chấp có thể gây ảnh hưởng tới hoạt động sản xuất kinh doanh của mình. Phán quyết của trọng tài có giá trị chung thẩm và ràng buộc các bên tranh chấp.

  Với những định hướng chính sách, chỉ đạo đúng đắn của Chính phủ, số lượng doanh nghiệp hoạt động tại Việt Nam ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, đi cùng với sự phát triển đó là số lượng vụ án tranh chấp kinh doanh, thương mại cũng ngày càng tăng, đặc biệt là tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại liên quan đến đất đai là một trong những tranh chấp thường xuyên và phổ biến nhất.

Trong thực tiễn, đã có nhiều vụ tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại liên quan đến đất đai, có thể xét các ví dụ sau:

Ví dụ 1: Tranh chấp hợp đồng góp vốn bằng quyền sử dụng đất

Công ty TNHH A và B (là cá nhân) góp vốn thành lập Công ty TNHH ABC. Công ty TNHH A cam kết góp vốn bằng tiền mặt, B cam kết góp vốn bằng quyền sử dụng đất thửa đất số 1. Đến thời hạn góp vốn, góp vốn bằng quyền sử dụng đất thửa đất số 2. Công ty TNHH ABC khởi kiện vì cho rằng B đã không thực hiện đúng cam kết góp vốn của mình.

Ví dụ 2: Tranh chấp về phân chia lợi nhuận từ dự án xây dựng khu dân cư

Công ty A (chủ sở hữu đất) hợp tác với Công ty B (nhà đầu tư) để xây dựng khu dân cư trên mảnh đất của Công ty A. Hợp đồng hợp tác quy định tỷ lệ phân chia lợi nhuận là 60% cho Công ty A và 40% cho Công ty B. Sau khi dự án hoàn thành, Công ty B cho rằng lợi nhuận thực tế thấp hơn dự kiến và yêu cầu Công ty A giảm tỷ lệ phân chia lợi nhuận. Công ty A không đồng ý, dẫn đến tranh chấp.

Ví dụ 3: Tranh chấp về việc xử lý tài sản thế chấp khi bên thế chấp không trả được nợ

Ông A thế chấp quyền sử dụng đất để vay tiền ngân hàng. Khi ông A không trả được nợ, ngân hàng tiến hành xử lý tài sản thế chấp. Ông A cho rằng giá trị quyền sử dụng đất được ngân hàng định giá quá thấp, gây thiệt hại cho ông.

Như các ví dụ đã nêu, trường hợp xảy ra tranh chấp và các bên có thoả thuận giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài thương mại thì Trọng tài thương mại có thẩm quyền thụ lý giải quyết. Các tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại liên quan đến đất đai là điều kiện cần, các bên tranh chấp có thoả thuận giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài thương mại là điều kiện đủ. Cả hai điều kiện này làm cơ sở để Trọng tài thương mại tham gia giải quyết vụ án.

Như vậy, Luật Đất đai 2024 đã tạo điều kiện cho Trọng tài thương mại tham gia để giải quyết tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại liên quan đến đất đai, việc này giúp giảm tải các vụ án cho hệ thống Toà án nhân dân, vừa được giải quyết nhanh chóng.

Theo Luật Đất đai 2013, thẩm quyền giải quyết tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại liên quan đến đất đai chỉ thuộc về Tòa án nhân dân. Việc này là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng tồn đọng án dân sự tại Tòa án, thời gian giải quyết các tranh chấp cũng kéo dài.

Luật Đất đai 2024 đưa Trọng tài thương mại làm chủ thể có thẩm quyền giải quyết tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại liên quan đến đất đai đã tạo ra lợi thế giúp các đương sự giải quyết tranh chấp một cách nhanh chóng, hiệu quả, tiết kiệm thời gian mà vẫn đảm bảo được quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Bên cạnh đó, việc này cũng góp phần thúc đẩy phát triển các phương thức giải quyết tranh chấp ngoài Toà án, “chia lửa” cho hệ thống Toà án, giúp Toà án có điều kiện tập trung nguồn lực để nâng cao chất lượng tố tụng tại Toà.

Ưu điểm khi các bên lựa chọn giải quyết tranh chấp bằng hình thức Trọng tài thương mại:

- Thủ tục tố tụng tiện lợi, nhanh chóng, thể hiện tính linh hoạt và mềm dẻo.

- Chủ động về thời gian, địa điểm giải quyết tranh chấp.

- Phán quyết trọng tài là chung thẩm và có hiệu lực kể từ ngày ban hành, không bị kháng cáo, kháng nghị.

- Phán quyết trọng tài được Nhà nước đảm bảo thực thi theo pháp luật Thi hành án dân sự, nếu hết thời hạn thi hành mà bên phải thi hành phán quyết không tự nguyện thì có thể bị cưỡng chế thi hành.

- Nguyên tắc trọng tài xét xử không công khai, các bí mật kinh doanh và thông tin mật của Doanh nghiệp sẽ được đảm bảo không bị tiết lộ ra ngoài.

- Các bên có thể lựa chọn trọng tài viên thành lập Hội đồng trọng tài giải quyết vụ việc.

- Trọng tài khi giải quyết tranh chấp nhân danh ý chí của các bên, không nhân danh quyền lực tư pháp của Nhà nước, nên rất phù hợp để giải quyết các tranh chấp có yếu tố nước ngoài.

Tuy nhiên, có một số hạn chế khi lựa chọn giải quyết bằng Trọng tài thương mại như sau:

- Ít người biết đến phương thức giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài thương mại, do phương thức giải quyết này chưa được phổ biến rộng rãi.

- Để khởi kiện giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài thì hai bên phải có thỏa thuận trọng tài, thoả thuận này có hiệu lực và có thể thực hiện được thì khi xảy ra tranh chấp, Trọng tài mới có thể thụ lý và giải quyết được.

Nhằm thúc đẩy phương thức giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài, Nhà nước cần có chính sách nhằm hỗ trợ, tăng cường tuyên truyền cho các tổ chức, doanh nghiệp và các cá nhân biết đến Trọng tài thương mại.

Về giải quyết tranh chấp bằng trọng tài: Nhà nước cần thiết cân nhắc lại việc quy định về “thoả thuận trọng tài” là điều kiện bắt buộc để giải quyết tranh chấp, việc thoả thuận trọng tài không nhất thiết phải bắt buộc giữa các bên bởi khả năng giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài là phương thức giải quyết triệt để. Nhìn chung, đây vẫn là một phương thức hữu hiệu nhất mà quý khách hàng nên lựa chọn khi xảy ra tranh chấp.

Nguồn: TGAC