Luật sư Nguyễn Trần Cẩm Giang -  Công ty Luật Thiên Hương – Đoàn Luật sư Tp. Hồ Chí Minh

“PHẠM TỘI LẦN ĐẦU VÀ THUỘC TRƯỜNG HỢP ÍT NGHIÊM TRỌNG”QUY ĐỊNH TẠI ĐIỂM I KHOẢN 1 ĐIỀU 51 BLHS 2025

1. Cơ sở pháp lý

 • Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025) quy định tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự:

“Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng” –điểm I, khoản 1.

 • Đây là tình tiết giảm nhẹ chung, áp dụng đối với nhiều tội danh, khi người phạm tội có đủ các dấu hiệu theo luật định.

2. Ý nghĩa của tình tiết giảm nhẹ

          • Góp phần thể hiện chính sách nhân đạo của Nhà nước, khoan hồng với người phạm tội ít nguy hiểm.

 • Khuyến khích người phạm tội tự cải tạo, dễ tái hòa nhập.

 • Là căn cứ để Tòa án:

 • Quyết định hình phạt nhẹ hơn,

 • Áp dụng án treo, cải tạo không giam giữ, hoặc hình phạt cảnh cáo.

3. Lý luận về tình tiết giảm nhẹ

a) “Phạm tội lần đầu”

          • Được hiểu là từ trước tới nay chưa phạm tội lần nào, nếu có các lần phạm tội trước đó mặc dù đã bị xử lý hoặc đã hết thời hiệu thì lần phạm tội mới này không được coi là phạm tội lần đầu.

 • Các trường hợp được coi là “phạm tội lần đầu”:

          + Người chưa có tiền án, tiền sự, trước đó chưa bị kết án.

 + Người đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được miễn trách nhiệm hình sự, hoặc đã có bản án nhưng được coi là không có án tích.

b) “Thuộc trường hợp ít nghiêm trọng”

Theo giải đáp số 01/2017/GĐ-TANDTC ngày 07/4/2017 của Tòa án nhân dân Tối cao về việc “Giải đáp một số vấn đề nghiệp vụ” thì tình tiết “Phạm tội thuộc trường hợp ít nghiêm trọng” là phạm tội gây nguy hại không lớn cho xã hội, mà mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là đến ba năm tù hoặc phạm tội nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng nhưng người phạm tội có vị trí, vai trò thứ yếu, không đáng kể trong vụ án có đồng phạm.

Như vậy, Tòa án Tối cao đã không “đồng nhất” khái niệm “trường hợp ít nghiêm trọng” với loại tội “ít nghiêm trọng” theo cách phân loại tội phạm quy định tại Điều 9 BLHS. Bởi lẽ, ngay trong giải đáp của Tòa Tối cao cũng đã đồng ý và hướng dẫn cho Tòa án địa phương áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự “phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng” đối với cả các loại tội nghiêm trọng (đến 7 năm tù), rất nghiêm trọng (đến 15 năm tù) và đặc biệt nghiêm trọng (từ trên 15 năm tù…) đối với vụ án có đồng phạm mà người phạm tội đóng vai trò thứ yếu, không đáng kể trong vụ án.

4. Thực tiễn áp dụng

Thực tiễn áp dụng hiện nay, rất ít Tòa án áp dụng tình tiết giảm nhẹ TNHS này cho bị can, bị cáo khi đang bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử về loại tội nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng mặc dù bị can, bị cáo chỉ đóng vai trò thứ yếu, không đáng kể trong vụ án đồng phạm và đây là lần phạm tội đầu tiên. Một số người tiến hành tố tụng đang có cách hiểu “trường hợp ít nghiêm trọng” là loại tội “Ít nghiêm trọng” có khung hình phạt đến 3 năm tù. Do đó, cứ nhìn vào khung hình phạt mà bị can, bị cáo đang bị áp dụng có khung hình phạt trên 3 năm tù là mặc nhiên bị can, bị cáo không được xem xét để cho hưởng tình tiết giảm nhẹ TNHS này.

Nếu các Tòa án địa phương áp dụng triệt để và đúng tinh thần của nội dung hướng dẫn này thì sẽ rất có lợi cho người phạm tội. Ví dụ trong một số vụ án về ma túy có đồng phạm, thông thường các bị can, bị cáo mặc dù phạm tội lần đầu nhưng hầu như chỉ có duy nhất 1 tình tiết giảm nhẹ TNHS “thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải” quy định tại điểm s, khoản 1 Điều 51 và các tình tiết giảm nhẹ TNHS khác quy định tại khoản 2 Điều 51 BLHS. Trong trường hợp này, bị can, bị cáo hoàn toàn không có cơ hội để được xem xét xử dưới khung hình phạt đang bị áp dụng (Khoản 1 Điều 54 BLHS) vì không thỏa mãn được điều kiện “người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 51…”. Tuy nhiên, khi các cơ quan tiến hành tố tụng, xem xét nhân thân, phân hóa từng hành vi của ngững người phạm tội trong vụ án có đồng phạm thì sẽ xác định vai trò chủ yếu, thứ yếu, đáng kể hay không đáng kể, từ đó đánh giá có thuộc “phạm tội lần đầu và trường hợp ít nghiêm trọng” không để làm căn cứ, cơ sở áp dụng tình tiết giảm nhẹ TNHS này.

Thiết nghĩ, Tòa án nhân dân Tối cao cần có văn bản quán triệt sâu sắc và triệt để đến các Tòa án địa phương nhằm áp dụng hướng dẫn giải đáp số 01/2017 một cách đồng nhất trên phạm vi cả nước trong hoạt động xét xử các vụ án hình sự.

                               Luật sư Nguyễn Trần Cẩm Giang

 Công ty Luật Thiên Hương – Đoàn Luật sư Tp. Hồ Chí Min